ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΡΩΝ
Η περίοδος μεταξύ περίπου 3100-1075 π.Χ. στη γεωγραφική περιοχή που σήμερα αποτελεί τη σύγχρονη Ελλάδα, μετά τη Νεολιθική περίοδο και πριν από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.
Αιγαίο
Στην αρχαιολογία ο όρος χρησιμοποιείται για αναφορά στη γεωγραφική περιοχή που σήμερα αποτελεί τη σύγχρονη Ελλάδα.
Γραφή στην οποία κάθε φθόγγος της γλώσσας αντιστοιχεί σε ένα σύμβολο, είτε σύμφωνο (π.χ. [π]) είτε φωνήεν (π.χ. [o]), και όχι σε συλλαβή (π.χ. -πο-).
ανάκτορο
Μεγάλη σύνθετη αρχιτεκτονική δομή που έπαιξε κεντρικό ρόλο στη διαχείριση της οικονομίας της περιοχής όπου βρισκόταν. Έχει επιβεβαιωθεί η ύπαρξη ανακτόρων στην μινωϊκή Κρήτη και στην μυκηναϊκή Ελλάδα. Τα μινωικά ανάκτορα έχουν πολλές διαφορές ως προς την αρχιτεκτονική τους μορφή σε σχέση με τα μυκηναϊκά, με την πιο εμφανή να είναι το ότι διαθέτουν υπαίθρια κεντρική αυλή. Τα πρώτα ανάκτορα στην Κρήτη εμφανίστηκαν στη μινωική Παλαιοανακτορική περίοδο, ενώ αυτά στον ελλαδικό χώρο πολύ αργότερα, στα τέλη της Μυκηναϊκής περιόδου (περίπου 1390-1200 π.Χ.). Αν και τα μυκηναϊκά ανάκτορα πιθανότατα διοικούνταν από μια μυκηναϊκή ελίτ, το ζήτημα της αρχής που ηγούνταν των μινωικών ανακτόρων δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί.
©Μαρία Αναστασιάδου,Νίκος Ποδιάς, Δημιουργός:Νίκος Ποδιάς
αποτύπωμα σφραγίδας
Το αποτύπωμα της σφραγιστικής επιφάνειας. Ο όρος θα μπορούσε να αναφέρεται σε αρχαίο ή σύγχρονο αποτύπωμα σφραγίδας. Τα σύγχρονα αποτυπώματα είναι απαραίτητα για να μελετήσουμε μια αρχαία σφραγίδα, καθώς το μοτίβο είναι καλύτερα ορατό σε ανάγλυφο παρά σε αρνητικό.
αρνητικό (αναφορικά με τις σφραγίδες)
Χάραξη (βύθισμα) στην επιφάνεια μιας σφραγίδας.
Ένα από τα δύο συστήματα γραφής που αναπτύχθηκαν στην Κρήτη κατά την Παλαιοανακτορική περίοδο και το μοναδικό που συνέχισε στη Νεοανακτορική περίοδο. Ήταν η μοναδική μινωική γραφή αυτής της περιόδου. Όπως όλες οι Αιγαιακές γραφές, ήταν ήταν συλλαβική, και όχι αλφαβητική, που σημαίνει ότι κάθε σύμβολο αντιστοιχεί σε μια συλλαβή (π.χ. -πο-). Αυτή η γραφή πήρε το όνομά της από τη γραμμική εμφάνιση των συμβόλων της και δεν έχει αποκωδικοποιηθεί. Μπορεί να διαβαστεί (χωρίς να γίνεται κατανοητή) σε κάποιο βαθμό εφαρμόζοντας στα σύμβολά της τις φωνητικές αξίες που έχουν αποδοθεί στα σύμβολα της Γραμμικής Β. Δεν χρησιμοποιήθηκε μετά τη Νεοανακτορική περίοδο.
Γραφή που χρησιμοποιήθηκε στο Αιγαίο κατά την περίοδο από το 1450 έως το 1150 π.Χ. και η μοναδική της Αιγαιακής Εποχής του Χαλκού που έχει αποκρυπτογραφηθεί. Όπως όλες οι Αιγαιακές γραφές, ήταν συλλαβική, και όχι αλφαβητική, που σημαίνει ότι κάθε σύμβολο αντιστοιχεί σε μια συλλαβή (π.χ. -πο-). Όπως συμβαίνει με τη Γραμμική A, με την οποία μοιράζεται πολλά σύμβολα, και αυτή η γραφή πήρε το όνομά της από τη γραμμική εμφάνιση των συμβόλων της. Πιστεύεται ότι η Γραμμική Β δανείστηκε τα σύμβολα της Γραμμικής Α για να κωδικοποιήσει μια διαφορετική γλώσσα. Η γραφή αποκρυπτογραφήθηκε το 1952 από τον Βρετανό αρχιτέκτονα Michael Ventris. Κωδικοποιεί μια αρχαϊκή μορφή της ελληνικής γλώσσας που συνήθως αναφέρεται ως Πρωτοελληνική.
Ορισμένοι συνδυασμοί συμβόλων (μοτίβων) που απαντώνται σε μινωικές προανακτορικές σφραγίδες (περίπου 3100-1925 π.Χ.) και θεωρούνται οι πρώτες ενδείξεις γραφής στο Αιγαίο. Δεν είναι γνωστό εάν αυτές είναι οι πρώτες μαρτυρίες της Κρητικής Ιερογλυφικής Γραφής ή της Γραμμικής Α.
CMS
Συντομογραφία για το Corpus der Minoischen und Mykenischen Siegel.
Corpus der Μinoischen und Μykenischen Siegel (= Κόρπους Μινωικών και Μυκηναϊκών Σφραγίδων)
Μακροχρόνιο πρόγραμμα που τεκμηρίωνε και δημοσίευε τις σφραγίδες και τα σφραγίσματα της Αιγαιακής Εποχής του Χαλκού με συστηματικό τρόπο. Το έργο υλοποιήθηκε από το 1958 έως το 2011 στο Μάρμπουργκ της Γερμανίας. Το αρχείο που συλλέχθηκε κατά τη διάρκεια του προγράμματος φυλάσσεται τώρα στο Ινστιτούτο Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης.
ελλαδικός
Ο σχετικός με την περιοχή της ελληνικής ενδοχώρας στην Αιγαιακή Εποχή του Χαλκού. Το τελευταίο μέρος της ελλαδικής Εποχής του Χαλκού (Ύστεροελλαδική περίοδος) ονομάζεται, επίσης, Μυκηναϊκή Εποχή.
θετικό (ανάγλυφο) (αναφορικά με τις σφραγίδες)
Το μοτίβο που υψώνεται πάνω από την επιφάνεια που το περιβάλλει.
Ένα από τα δύο συστήματα γραφής που αναπτύχθηκαν στην Κρήτη κατά τη μινωική Παλαιοανακτορική περίοδο. Είναι συλλαβική γραφή, και όχι αλφαβητική, που σημαίνει ότι κάθε σύμβολο αντιστοιχεί σε μια συλλαβή (π.χ. -πο-). Τα σύμβολα της γραφής (χαρακτήρες) έχουν τη μορφή μικρών εικόνων (π.χ. μάτι). Η γραφή δεν χρησιμοποιήθηκε μετά το τέλος της Παλαιοανακτορικής περιόδου. Ακόμα δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί.
Η Αιγαιακή Εποχή του Χαλκού στις Κυκλάδες.
μαλακοί λίθοι
Λίθοι με σκληρότητα 1-3, σύμφωνα με την σκληρομετρική κλίμακα Mohs. Οι μαλακοί λίθοι χαράσσονται εύκολα με εργαλεία χειρός. Αυτοί που χρησιμοποιούνται ως επί το πλείστον στην Αιγαιακή σφραγιδογλυφία είναι ο στεατίτης, ο χλωρίτης, ο σχιστόλιθος, ο οφίτης, ο σεπιολίτης, ο φθορίτης και ο ασβεστίτης. Οι συγκεκριμένοι μαλακοί λίθοι είναι διαθέσιμοι στον Αιγαιακό χώρο.
Μέση Εποχή του Χαλκού
Η μεσαία φάση της Εποχής του Χαλκού. Στην περίπτωση του Αιγαίου, η περίοδος μεταξύ περίπου 2100-1700 π.Χ.
Μετανακτορική περίοδος (μινωική)
Η περίοδος της Εποχής του Χαλκού στην Κρήτη που χρονολογείται περίπου στα 1330-1075 π.Χ. Είναι η περίοδος μετά την εγκατάλειψη του ανακτόρου της Κνωσού. Κατά συνέπεια, στη διάρκειά της, δεν ήταν ενεργό κανένα ανάκτορο στο νησί. Αυτής της περιόδου προηγείται η Τελική Ανακτορική περίοδος. Είναι η τελευταία περίοδος της Αιγαιακής Εποχής του Χαλκού.
Η/ο σχετική/ός με την Εποχή του Χαλκού της Κρήτης. Ο όρος είναι συμβατικός και προέρχεται από το όνομα του θρυλικού βασιλιά Μίνωα της Κρήτης. Επινοήθηκε από τον Βρετανό αρχαιολόγο Άρθουρ Έβανς, που ανέσκαψε το ανάκτορο της Κνωσού στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν συνειδητοποίησε ότι με αυτή την ανασκαφή ανακάλυψε έναν νέο πολιτισμό.
Αιγαιακό υβριδικό πλάσμα με κεφαλή ιπποπόταμου ή λιονταριού, άκρα ιπποπόταμου ή λιονταριού και ραχιαίο εξάρτημα. Το πλάσμα στέκεται σε δύο πόδια σε ανθρώπινη στάση και συχνά φέρει μία πρόχου (κανάτα) με τα μπροστινά του πόδια που λειτουργούν ως χέρια. Θεωρείται η μινωική προσαρμογή της αιγυπτιακής θεότητας ιπποπόταμου Ταουρέτ και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Κρήτη κατά τη διάρκεια της Παλαιοανακτορικής περιόδου. Απεικονίστηκε και αργότερα στη μυκηναϊκή εικονογραφία. Είναι το πλάσμα που αποτελεί το λογότυπο της ιστοσελίδας μας.
Η Ύστερη Εποχή του Χαλκού της ελληνικής ενδοχώρας (αναφέρεται επίσης ως Υστεροελλαδική). Το όνομα είναι συμβατικό και προέρχεται από την τοποθεσία των Μυκηνών, όπου έχουν ανακαλυφθεί μια εντυπωσιακά οχυρωμένη ακρόπολη με ανάκτορο καθώς και τάφοι αυτής της περιόδου. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, στην περιοχή βασίλεψε ο μυθικός βασιλιάς Αγαμέμνων που οδήγησε τους Έλληνες στον Τρωικό πόλεμο.
Νεοανακτορική περίοδος (Μινωική)
Η περίοδος της Εποχής του Χαλκού στην Κρήτη που χρονολογείται περίπου στα 1750-1470 π.Χ. Θεωρείται, συνήθως, η περίοδος κατά την οποία ο μινωικός πολιτισμός έφτασε στο αποκορύφωμά του. Κατά τη διάρκειά της, υπήρχαν αρκετά ανάκτορα στο νησί, με πιο γνωστά αυτά της Κνωσού, των Μαλίων, της Φαιστού και της Κάτω Ζάκρου. Αυτής της περιόδου προηγείται η Παλαιοανακτορική περίοδος, κατά την οποία εμφανίστηκαν για πρώτη φορά ανάκτορα στο νησί (και στο Αιγαίο γενικά).
Η περίοδος πριν από την Αιγαιακή Εποχή του Χαλκού. Χαρακτηρίζεται από τη χρήση λίθινων εργαλείων αλλά και από την καθιστική ζωή των ανθρώπων, που τώρα μπορούσαν να εγκατασταθούν μόνιμα σε έναν τόπο λόγω της ανάπτυξης της γεωργίας. Στην Ελλάδα, η περίοδος αυτή τοποθετείται μεταξύ περίπου 6000-3100 π.Χ.
οπή ανάρτησης
Διάτρηση στο σώμα μιας σφραγίδας με στόχο το κρέμασμα του αντικειμένου από σχοινί.
Παλαιοανακτορική περίοδος (Μινωική)
Η περίοδος της Εποχής του Χαλκού στην Κρήτη, που χρονολογείται περίπου στα 1925-1750 π.Χ. Κατά τη διάρκειά της, εμφανίστηκαν τα πρώτα ανάκτορα στην Κρήτη, στη Κνωσό, τα Μάλια, και τη Φαιστό. Αυτής της περιόδου προηγείται η Προανακτορική περίοδος, κατά την οποία δεν υπήρχαν ανάκτορα στο νησί.
Προανακτορική περίοδος (Μινωική)
Η περίοδος της Εποχής του Χαλκού στην Κρήτη, που χρονολογείται περίπου στα 3100-1925 π.Χ. Είναι η εποχή που εμφανίζεται στο νησί ο μινωικός πολιτισμός αλλά κατά τη διάρκεια της οποίας δεν έχουν εμφανιστεί ακόμα τα ανάκτορα. Ο υλικός πολισμός της περιόδου είναι κυρίως γνωστός από οικισμούς και τάφους. Αυτής της περιόδου προηγείται η Νεολιθική περίοδος.
Προϊστορικό Αιγαίο
Όρος αναφερόμενος στη γεωγραφική περιοχή της σύγχρονης Ελλάδας στην Εποχή του Χαλκού.
Τα σημεία της σφραγίδας που βρίσκονται μεταξύ των σφραγιστικών επιφανειών. Κατά κανόνα, δεν φέρουν χαράξεις. Ανάλογα με το σχήμα της σφραγίδας, εμφανίζουν τις οπές ανάρτησης.
Πρώιμη Εποχή του Χαλκού
Η πρώιμη φάση της Εποχής του Χαλκού. Στην περίπτωση του Αιγαίου, η περίοδος περίπου μεταξύ 3100-2050 π.Χ.
σκάλισμα (στις σφραγίδες)
Η χάραξη, και συνεπώς, η βυθισμένη περιοχή που δημιουργεί το μοτίβο στην επιφάνεια μιας σφραγίδας.
σκληροί λίθοι
Λίθοι με σκληρότητα 5 ή περισσότερο, σύμφωνα με την σκληρομετρική κλίμακα Mohs. Τέτοιοι λίθοι δεν χαράσσονται με εργαλεία χειρός, αλλά απαιτούν εργαλεία γρήγορης περιστροφής. Οι σκληροί λίθοι που χρησιμοποιούνται στην Αιγαιακή σφραγιδογλυφία είναι ο αχάτης, ο αμέθυστος, η ορεία κρύσταλλος, ο χαλκηδόνιος, ο αιματίτης, ο ίασπις, ο καρνεόλης, ο κροκεάτης λίθος, ο λαζουριτης, ο οψιανός, και ο χαλαζίας. Οι περισσότεροι από αυτούς τους λίθους δεν βρίσκονται στο Αιγαίο. Σήμερα θεωρούνται ημιπολύτιμοι λίθοι.
Γραφή στην οποία ο κάθε χαρακτήρας αντιστοιχεί σε μια συλλαβή (π.χ. –πο-) και όχι σε ένα φθόγγο, σύμφωνο (π.χ. [π]) ή φωνήεν (π.χ. [o]).
σφραγίδα
Μικρό φορητό αντικείμενο από λίθο ή άλλο υλικό, όπως οστό ή μέταλλο, που φέρει εγχάρακτα μοτίβα σε τουλάχιστον μια επιφάνεια. Κατά κανόνα, οι σφραγίδες έχουν ένα χαρακτηριστικό που τους επιτρέπει να φοριούνται στο σώμα, π.χ. μια διάτρηση για κρέμασμα από κορδόνι ή, στην περίπτωση των σφραγιστικών δαχτυλιδιών, έναν κρίκο για να φοριούνται στο δάχτυλο.Η σφραγιστική επιφάνεια της σφραγίδας μπορεί να εντυπωθεί σε εύπλαστο υλικό, έτσι ώστε το μοτίβο να εμφανιστεί σε ανάγλυφο (αποτύπωμα).
σφραγιδογλυφία
Η τέχνη της εγχάραξης/σκαλίσματος σφραγίδων.
σφραγιδόλιθος
Λίθινη σφραγίδα που μοιάζει με χάντρα ή μενταγιόν.
σφράγισμα
Αρχαίο κομμάτι πηλού που φέρει ένα ή περισσότερα αποτυπώματα σφραγίδων. Τα σφραγίσματα μπορούσαν: α) να προσαρτηθούν σε ένα άνοιγμα ή έγγραφο, προκειμένου να διασφαλιστεί από μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση, β) να κρεμαστούν από ένα σχοινί γύρω από ένα αντικείμενο, ώστε να δοθούν κάποιες πληροφορίες, γ) να αποτελέσουν ανεξάρτητους σβώλους πηλού που τεκμηρίωναν κάποιες συναλλαγές και χρησίμευαν ως αποδείξεις.
σφραγιστική επιφάνεια
Η επιφάνεια της σφραγίδας που φέρει την χάραξη.
σφραγιστικό δαχτυλίδι
Δακτυλίδι με σφενδόνη που φέρει χάραξη. Συνεπώς, ένα συγκεκριμένο σχήμα σφραγίδας.
Τελική Ανακτορική Περίοδος (Μινωική)
Η περίοδος της Εποχής του Χαλκού στην Κρήτη που χρονολογείται περίπου στα 1470-1330 π.Χ. Κατά τη διάρκειά της, υπήρχε μόνο ένα ανάκτορο στο νησί, αυτό της Κνωσού. Της περιόδου προηγείται η Νεοανακτορική περίοδος, οπότε και υπήρχαν αρκετά ανάκτορα στην Κρήτη.
Ύστερη Εποχή του Χαλκού
Η τελευταία φάση της Εποχής του Χαλκού. Στην περίπτωση του Αιγαίου, η περίοδος μεταξύ περίπου 1700-1075 π.Χ.